afb.1

Apparatenverzamelaars bijeenkomst van Jelle Attema

tekst: Ben Poelman

foto’s: Maarten Eilander/Ben Poelman

Op zondag 20 oktober vond in de sfeervolle ambiance van het Weesper Automaten Kabinet van Jelle Zijlmans (afb.1) het jaarlijkse verzamelaars-treffen plaats georganiseerd door voornaamgenoot Jelle Attema. (afb.2)

Vonden de vorige bijeenkomsten plaats in een tweetal gevangenissen, te weten die in Hoon en in de Koepelgevangenis te Haarlem, dit keer vond het informatieve treffen plaats in een gebouw van de Hervormde Gemeente Weesp, waar verzamelaar Jelle Zijlmans een unieke collectie historische automaten niet alleen heeft tentoongesteld, maar ook voor het bezoekende publiek beschikbaar heeft gesteld om deze met behulp van oude pennymunten uit te proberen, een mogelijkheid waarvan door de aanwezige apparatenverzamelaars ook graag gebruik werd gemaakt.

Speciaal welkom aan de kleindochter van Willem Sprenger van de eertijds bekende Haagse platenzaken. (afb.3)

Eerst vertelde Jelle Zijlmans hoe hij aan zijn hobby was gekomen. Hij bezit zo’n 1000 gokapparaten. In het kabinet staan zo’n 350 verschillende apparaten, die een representatief beeld geven over de automatische instrumenten.

Daarna ging het aanwezige gezelschap de prachtige toestellen bekijken en uitproberen.

                                                                                                                                                                                                                                                                             afb.2

afb.3

Na de lunch presenteerde Jelle een aantal bijzondere koffergrammofoons.

Hij wilde het stoffige imago dat rond koffergrammofoons zweemt oppoetsen.

Tussendoor verzorgde Rob de Bie geholpen door Jelle’s kleinzoon Lars (afb.4, links) met behulp van een beamer wat toepasselijke videofilms.

De aanwezigen werd een aantal interessante opnamen gepresenteerd, waaronder Walt Disney's Donald Duck in "Der Führer’s Face"uit 1943 en een zeldzaam filmpje van Edison, waarin het bekende bejaarde echtpaar op de bekende Phonograph poster in bewegende beelden te zien is, terwijl het zich gereed maakt om bij de fonograaf plaats te nemen.

                                                                                                                                                                                                                                                                  afb.4

Als eerste koffergrammofoon demonstreerde Jelle een legergroen toestel (afb5) waarop Amerikaanse militairen in WO-II hun V-disc platen konden afspelen.

afb.5

Daarna was de beurt aan een mahoniehouten HMV type 101, geproduceerd in de Indiase Dumdum-fabriek nabij Calcutta. In tropische gebieden zou een in Europa vervaardigde koffergrammofoon spoedig ten prooi vallen aan termieten. Vandaar dat men was aangewezen op dure houtsoorten als mahonie en teak.

Vervolgens opende Jelle een Radiola grammofoonkoffer, waarin ook een hoorn bleek te zitten (afb.6). Het was voor hem de vraag of we dit een koffer- of een hoorngrammofoon moeten noemen.

Op dit apparaat draaide Jelle een wel heel bijzondere Brunswickplaat met een opname van Rudolf Valentino, de ster van het witte doek, die blijkens deze plaat niet bleek te kunnen zingen.

Deze opname werd na Valentino’s plotselinge overlijden – hij werd slechts 31 jaar oud – postuum uitgebracht.

                                                                                                                                                                                                                                              afb.6

 De volgende koffer die geopend werd stamt uit 1924. (afb. 7)

 De Edison Bell machine Bevat behalve de normale onderdelen, zoals draaitafel en weergave-arm ook een mechanisme om papieren filmrollen af te       spelen, waarbij de rol synchroon met de plaat bijv. het sprookje van Roodkapje of Aladdin in beelden laat zien. 

 Dit apparaat was dan ook speciaal voor kinderen bedoeld. Volgens Jelle is het een ramp om de goede film bij het juiste plaatje te vinden.

 Inmiddels zijn we aangeland in het jaar 1929, net voor de beurskrach.

Zelfs Edison verkocht in zijn nadagen een koffergrammofoon, dit keer niet om daarop de bekende dikke hill-and-dale platen af te spelen, maar normale lateraal gesneden dunne platen. Twee Edison-koffergrammofoon-typen zijn bekend. Er werden slechts plm. 100 platen opgenomen. Tien weken later ging Edison failliet.

                    afb.7

Een andere we heel bijzondere koffer werd door Jelle nu op tafel gezet: een apparaat met twee hoorntjes en twee houten weergevers: inderdaad: een Ultraphon koffergrammofoon (afb. 8)

Heel voorzichtig plaatste Jelle de beide weergevers in hetzelfde groefgedeelte. Het bekende ruimtelijke effect ontstaat, doordat er tussen de gereproduceerde geluiden slechts één honderdste seconde zit.

                                                                                                                                     afb.8

De grootste verrassing bewaarde Jelle voor de nieuwsgierige toehoorders tot het allerlaatste.

Het betrof een door het Zwitserse bedrijf Paillard vervaardigd apparaat dat bij verzamelaars bekend staat als Purophone of Loopingphon.

In welke stand je de koffergrammofoon tijdens het afspelen van een plaat ook houdt, de plaat verspringt niet en de muziek gaat gewoon door: stoort zich niet aan de bewegingen van het toestel.

Dankzij een contragewicht volgt de naald gewoon de groef. Dit apparaat was bij uitstek geschikt om aan boord van een schip te gebruiken. (Hopelijk hierover later meer!!)

 Intussen was het ongeveer half drie geworden en kregen Jelle en zijn beide helpers een welverdiend applaus en werd Jelle Zijlmans bedankt voor de gezellige ontvangst.

De aanwezige verzamelaars – waaronder schrijver dezes – kunnen terugzien op een genoeglijke en leerzame bijeenkomt.

afb.9

Op afb.9 organisator Jelle Attema (l.) en Ben Poelman.

                            afb.10                                                                                                                                                                                                                                                 afb.11