Mata Hari

Slechts weinig vrouwen in de geschiedenis hebben zo zeer tot de verbeelding gesproken als Margaretha Geertruida Zelle (07 augustus 1876 - 15 oktober 1907), beter bekend als Mata Hari.

Alleen al het feit dat in het magazine van "De Weergever" een artikel is gewijd aan deze dame, zonder dat er directe muzikale prestaties op haar resumé te vinden zijn, spreekt wat dat betreft boekdelen.

Dochter van een hoedenmaker uit Leeuwarden en oudste van 4 kinderen beseft Griet, zoals ze dan nog wordt genoemd, al vroeg dat zij bijzonder is. Op de meisjesschool waar ze naartoe wordt gestuurd ziet zij zichzelf als een "orchidee tussen de boterbloemen".

Wanneer het gezin uiteen valt - vader verlaat zijn vrouw na het faillissement van zijn zaak voor een ander en verhuist naar Amsterdam - duurt het niet lang voordat moeder sterft en Margaretha er alleen voorstaat. Als tijdens haar opleiding tot kleuterjuf, de jonge vrouw een affaire begint met de hoofdonderwijzer van de school leidt dit tot een voortijdige ontbinding van de dienstbetrekking.

18 jaar oud en met een bezoedeld blazoen lijkt de toekomst voor Margaretha niet rooskleurig, tot het moment dat zij in contact komt met Kapitein Rudolph McLeod (1 maart 1856 - 9 januari 1928) een Nederlands militair op verlof in Amsterdam.

De vrienden van McLeod hebben, uit zijn naam, een contactadvertentie geplaats in de krant, omdat zij het tijd vinden dat hun wapenbroeder gaat trouwen en zich zal settelen.

De twee worden, ondanks een leeftijdsverschil van 20 jaar, smoorverliefd en op 11 juli 1895 trouwt het paar in Amsterdam.

Een jaar later vertrekken ze naar Nederlands-Indië.

Er worden twee kinderen geboren; een jongen (Norman 1897-27 juni 1899) en een meisje (Jeanne Louise - bijgenaamd Non 2 mei 1898 - 10 augustus 1919)

Als de verveling toeslaat laat Margaretha de kinderen achter bij het kindermeisje en begint over het eiliand te zwerven. Hier komt ze in contact met de oorsterse dansen waarmee zij later voor het voetlicht treedt.

Later, het is inmiddels 1899, woont het gezin op Sumatra als gevolg van het feit dat Rudolph is gepromoveerd tot garnizoenscommandant..

Aldaar, slaat de rampspoed toe. Een kindermeisje probeert het gezin te vergiftigen uit rancune als gevolg van het feit dat Rudolph de geliefde van het meisje tot een gevangenisstraf had veroordeeld.

Beide kinderen worden ernstig ziek en Norman sterft uiteindelijk aan de gevolgen hiervan. Voor Rudolph was dit het ergste was dat hem ooit overkwam. Rudolph, van nature autoritair ingesteld wordt steeds onvoorspelbaarder, raakt aan de drank en begint zijn vrouw te mishandelen. Margaretha verlaat haar man en in 1902 keert zij terug naar Nederland.

Vanaf 1903 vindt zij een minnaar in Eduard (Edouard) Willem van der Capellen (1863 - 1935), met wie zij rond 1914 trouwt. (Hierover later meer)

De scheiding tussen Griet en Rudolph wordt uitgesproken op 10 juni 1907. Rudolph zou hierna nog twee keer trouwen.

Ondanks waarschuwingen dat dit haar (Margaretha's) ondergang zou betekenen, weet Rudolph in 1904 te bewerkstelligen dat hij de controle over zijn dochter krijgt, wanneer hij haar na een uitstapje niet meer terugbrengt naar haar moeder.

Hiermee was het laatste anker dat haar aan een "normaal" huiselijk leven  kon binden losgeslagen en is er niets meer wat Margaretha tegehoudt in haar zoektocht om de verveling te doorbreken. Ze vertrekt berooid naar Parijs.

Na een voorzichting begin als model, wat niet genoeg geld in het laatje brengt, afficheert zij zich als "Lady Mac Leod", met als onderschrift Mata-Hari, la danseuse indienne.

De naam Mata-Hari, wat zoveel betekent als "Oog van de dageraad", zal de rest van haar leven onlosmakelijk aan haar verbonden blijven. Haar "grove" interpretaties van  de oosterse dansen zoals zij zich die herinnerde en de impliciet aanwezige sensualiteit sloegen in het conservatieve Europa in als een bom. Zelfs het toch vooruitstrevende Parijs had dit nog nooit meegemaakt. Binnen een zeer korte tijd was Mata-Hari een sensatie en danste ze in zalen als La Scala, de Parijse Opera en was een geziene gast in Oostenrijk en Duitsland.

Een groot deel van de aantrekkingskracht lag besloten in de illusie dat zij, omhangen met sieraden verder niets anders leek te dragen. De verbeelding deed de rest.

Niet voor het eerst was (de suggestie van) naaktheid ingezet om te betoveren in het openbaar. Het doel heiligde in dat opzicht de middelen, want het bood haar toegang tot welgestelde heren die zich haar diensten zouden kunnen veroorloven, in afwachting van degene die haar "voorgoed" aan zich zou binden. Het bracht haar in -zeer intiem- contact met zeer welgestelde en invloedrijke heren.

Zo behoorden Giaccomo Puccini en de Franse ministrer van defensie tot diegenen aan wie zij haar diensten aanbood.

Wanneer zijn in 1914, als de Eerse Wereldoorlog uitbreekt zich in Berlijn bevindt, wijkt ze noodgedwongen uit, terug naar het neutrale Nederland. Eduard Willem van der Capellen werpt zich op als redder in de nood en rond deze tijd besluiten ze dan ook om te trouwen.

Vanaf 1916 komt Margaretha steeds verder verstrikt te zitten in spionagezaken. Zo zou ze zijn betaald door de Duitse inlichtingendienst, maar ook gerekruteerd zijn door de Franse inlichtingendienst.

Op 13 februari 1917 wordt Margaretha in Parijs gearresteerd op verdenking van spionage voor de Duitsers. Door haar vermeende dubbelrol werd ze door zowel de Duitsers als de Fransen met de nodige argwaan bekeken.

Op 24 juli 1917wordt het vonnis geveld over Margaretha Geertuida Zelle. De terdoodveroordeling is een feit. Een gratieverzoek vanuit Nederland mag niet meer baten en op 15 oktober wordt Mata-Hari terechtgesteld. Hoewel uit Britse archieven blijkt dat ze als spionne van beperkt belang was en uiteindelijk door beide partijen die van haar diensten gebruik maakten is opgeofferd is zij altijd tot de verbeelding blijven spreken.

Haar verhaal is diverse malen verteld en verfilmd en is vele malen gebruikt als blauwdruk voor de wijze waarop wij  heden ten dage de klassieke "Femme Fatale" beschouwen.

In die hoedanigheid, zo is ook wel gesteld, heeft zij model gestaan voor alle Bond girls en zou daarmee de moeder van de  gevaarlijke verleidsters in de hedendaagse filmindustrie zijn.

Artikelen (Log-in benodigd)

<terug naar de Index>